KONCERT PIEŚNI EPICKICH (29 lipca 2004, 19:00, Alchemia)
1. Michajło Chai [Ukraina]
Michajło Chai – lirnik, bandurzysta (pseudonim: Lirnik Stefan) jest badaczem i rekonstruktorem tej tradycji. Naukowe zainteresowanie kobziarstwem uzupełnia praktykowaniem tej tradycji oraz spontanicznymi koncertami na ulicach miast i pod świątyniami. Swój repertuar, obejmujący elementy różnych ukraińskich tradycji, odtwarza zarówno w oparciu o dostępne zapisy, jak też własne, zebrane bezpośrednio u lirników i kobziarzy. Michajło Chai (od 1999 docent katedry folklorystyki w Narodowej Akademii Muzycznej Ukrainy) jest też autorem kilkudziesięciu naukowych i publicystycznych artykułów na temat regionalizmu w folklorze muzycznym, etnoorganologii i kobziarstwa oraz monografii „Muzyka Bojkowszczyzny”.
Ukraina: Lirnictwo – fenomen ukraińskiej duchowości
Wędrowni minstrele z Francji i Anglii, niemieccy minezingerzy, norwesko-islandzcy skaldowie, słowiańscy guślarze (huszlarze), kazachscy i kirgijscy akinowie, zakaukascy aszugowie, piewcy indyjskiego eposu wedyjskiego, karelo-fińskiego „Kalevala”, estońskiego „Kalevipoeg” - wszyscy oni należą do zacnego grona piewców dawnych epickich tradycji. W tym gronie ukraińscy kobziarze, bandurzyści, lirnicy i tworzona przez nich tradycja, zwana kobziarstwem, zajmują miejsce wyjątkowe. Kobziarzy i lirników łączyło to, że byli krzewicielami najwyższych duchowych wartości swojego narodu, a także posiadali podobny status socjalnego outsidera. Co charakterystyczne, symbolem misji krzewienia najwyższych wartości stał się na Ukrainie... żebrak.
Struktura „dziadostwa” na ziemiach słowiańskich była nadzwyczaj zróżnicowana. Byli wśród nich osiadli i wędrowni żebracy, uliczni grajkowie, ślepcy, nawiedzeńcy, wygnani przez głód i biedę starcy na Białorusi i w Rosji, „dziady kalwaryjskie” w Polsce, kaleki, przypadkowi i profesjonalni śpiewacy z instrumentem lub bez, etc. Wśród nich lirnicy stanowili nieznaczną, ale najdostojniejszą w sensie duchowym, moralnym i artystycznym warstwę. Śpiew bandurzystów i kobziarzy bywał cichy i recytatywny, lirników – głośniejszy, nieco egzaltowany i o większym stopniu emocjonalnego zaangażowania. Lirników charakteryzowało też mniejsze zaangażowanie polityczne tekstów na rzecz większego radykalizmu religijnego. Epickie dumy, religijne psalmy, ballady i pieśni historyczne – oto podstawa ich repertuaru. To pieśni ku pokrzepieniu i ku przestrodze. W nich zawarta jest prawda o narodzie, jego historii, kulturze i ludziach. Lirnictwo to rodzaj misji krzewienia najwyższych wartości. Jego początki sięgają średniowiecza, a przez wieki rozwinęło się w bogatą tradycję, której symbol – postać wędrownego grajka z magicznym instrumentem – lud otaczał powszechną czcią.